حتما تا بحال اسم پاتولوژی به گوشتان خورده است و از خود پرسیده اید که پاتولوژی یعنی چه؟ آزمایشات پاتولوژی چه هستند و رشته پاتولوژی در پزشکی چه کاربرداری دارد و تفاوت آن با فیزیولوژی در چیست. در ادامه ما به عنوان پزشک به شما توضیح می دهیم که این رشته چیست و چه کاربردی دارد.

معنی لغوی پاتولوژی چیست؟

واژه پاتولوژی یا آسیب شناسی به معنای مطالعه درد و رنج است (در یونانی pathos به معنی درد و رنج و logos به معنی مطالعه است). اما هنگامی که این واژه را در پزشکی مدرن به کار می بریم، منظور مطالعه بیماری است.

نظر ویرشو مبنی بر اینکه بیماری در سطح سلولی آغاز می شود قطعا صحیح بوده است، ولی امروزه می دانیم که اختلالات سلولی ریشه در تغییرات مولکولی (ژن ها، پروتئین ها و غیره) دارند و آنها هستند که بقا و رفتار سلول ها را تحت تأثیر قرار می دهند. بنابراین اساس آسیب شناسی مدرن (علم پاتولوژی)، فهم اختلالات سلولی و مولکولی است که باعث ایجاد بیماری ها می شوند. ذکر این اختلالات در زمینه عملکرد و ساختار طبیعی سلول کمک کننده خواهد بود که مضمون علم را تشکیل می دهد.

تفاوت پاتولوژی با فیزیولوژی

هدف علم پاتولوژی یا آسیب شناسی مطالعه بیماری و اختلالات بدن است. پاتولوژی به اختلالات در سطح سلولی و مشکلات و بیماری هایی که بدن با آن ها رو به رو می شود می پردازد. درصورتی که فیزیولوژی به بررسی مکانیسم عملکرد طبیعی و سالم سلول های بدن و بطور کلی بدن انسان می پرداز.

آزمایشات پاتولوژی چه هستند؟

آزمایشات پاتولوژی به هر آزمایشی که به بررسی اختلال عملکرد بدن بپردازد آزمایش پاتولوژی گفته می شود. همه آزمایش ها در آزمایشگاهی که تحت نظارت یک پزشک پاتولوژیست است انجام می شود.

آزمایشات از آزمایش معمول خون گرفته تا نمونه برداری از بافت های سرطانی (بیوپسی ها) و مشاهده نمونه ها در زیر میکروسکوپ توسط پاتولوژیست را شامل می شوند. تشخیص بیشتر سرطان ها و بیماری ها با مشاهده سلول های نمونه برداری از بافت درگیر در زیر میکروسکوپ انجام می شود.

بنابراین پاتولوژیست، تشخیص دهنده قطعی بسیاری از بیماری هاست.

پاتولوژی و سیتولوژی

بخش پاتوبیولوژی آزمایشگاه

پاتولوژی (آسیب شناسی)،  شاخه ای از علم پزشکی است که در درجه اول به علت ، منشا و ماهیت بیماری مرتبط می شود و شامل بررسی بافت ها ، اندام ها ، مایعات بدن و کالبد شکافی به منظور مطالعه و تشخیص بیماری است.

در حال حاضر ، بسته به نوع روش های مورد استفاده یا انواع بیماری های مورد بررسی ، پاتولوژی را می توان به هشت حوزه اصلی تقسیم کرد. این رشته های مختلف در زیر شرح داده شده است.

پاتولوژی عمومی

آسیب شناسی عمومی یک زمینه پیچیده و گسترده را توصیف می کند که شامل مطالعه مکانیسم های آسیب سلول و بافت و همچنین درک نحوه واکنش بدن و ترمیم این آسیب ها است. نمونه هایی از مباحثی که ممکن است مورد مطالعه قرار گیرند شامل نکروز ، نئوپلازی ، ترمیم زخم ، التهاب و نحوه سازگاری سلول ها با آسیب می باشد. درک کامل در این زمینه ها در تشخیص بیماری کاربرد دارد. آسیب شناسی عمومی همچنین اصطلاحی است که برای توصیف آسیب شناسی تشریحی و بالینی استفاده می شود.

فردی که در پاتولوژی عمومی مشغول به فعالیت است در بخش های تحلیل آزمایشگاهی مانند هماتولوژی و بیوشیمی بالینی آموزش دیده است.

پاتولوژی تشریحی

این رشته مربوط به مطالعه و تشخیص بیماری ها از طریق تحلیل میکروسکوپی نمونه هایی از مایعات بدن، بافت ها و گاهی اوقات کل بدن یا اتوپسی، می باشد. فاکتور هایی که در پاتولوژی تشریحی بررسی می شوند شامل ظاهر سلول، آرایش تشریحی و شیمیایی داخل سلول هاست. این آرایش به شاخه های متعددی تقسیم شده که مثال هایی از آن ها در زیر آمده است:

• Histology: نمونه هایی از بافت های بدن تهیه و آزمایش شده تا بتوان بیماری را تشخیص داد. بافت مورد نظر در سطح میکروسکوپی مشاهده شده و ارتباط بین انواع مختلف سلول و بافت مورد بررسی قرار می گیرد.
• Cytology: مایعات و بافت های بدن در سطح سلولی به منظور غربالگری و تشخیص بیماری و کمک به تصمیمات درمانی مورد بررسی قرار می گیرند. متخصص سیتولوژیست ظاهر ، شکل و عملکرد سلول ها را بررسی می کند.
• Forensic pathology: آسیب شناسی قانونی ، بررسی کالبد شکافی به منظور کشف علت مرگ است. ظاهر خارجی ابتدا برای بررسی شواهد زخم ارزیابی می شود. سپس، اقدامات جراحی آغاز می شود و اندام های داخلی مورد بررسی قرار می گیرند تا مشخص شود آیا آسیب های داخلی وجود دارد یا خیر.

پاتولوژی بالینی

آسیب شناسی بالینی مربوط به تجزیه و تحلیل نمونه های خون ، ادرار و بافت برای بررسی و تشخیص بیماری است.  نمونه هایی از اطلاعاتی که آزمایشگاه های آسیب شناسی بالینی ممکن است ارائه دهند شامل شمارش خون ، انعقاد خون و نتایج الکترولیت است.

آسیب شناسان بالینی نقش مشابهی با آسیب شناسان عمومی ایفا می کنند ، اگرچه آن ها در آسیب شناسی تشریحی کار نمی کنند.

بیوشیمی

بیوشیمیست ها یا آسیب شناسان شیمی، تمام جنبه های بیماری را بررسی می کنند و تغییرات موجود در مواد مختلف موجود در خون و مایعات بدن مانند پروتئین ها ، هورمون ها و الکترولیت ها را مشخص می کنند ، زیرا این تغییرات می توانند سرنخ هایی در مورد بیماری یا خطر بروز بیماری را نشان دهند.

ژنتیک

سه شاخه ی اصلی ژنتیک شامل موارد زیر است:

• Cytogenetics: شامل تجزیه و تحلیل ناهنجاری های کروموزومی در سطح میکروسکوپی است.
• Biochemical genetics: جست و جوی مارکر های بیماری خاص با استفاده از تکنیک های بیوشیمیایی است.
• Molecular genetics: جهش های ژنی با استفاده از فناوری DNA جست و جو، تجزیه و تحلیل می گردند.

به طور کلی ژنتیک شامل آزمایش بر روی کروموزوم ها ، مارکر های بیوشیمیایی و DNA ی مایعات و بافت های بدن به منظور تشخیص بیماری های ژنتیکی است.

هماتولوژی

این زمینه با جنبه های مختلف بیماری که بر خون تأثیر می گذارد ، از جمله اختلالات خون ریزی، مشکلات انعقادی و کم خونی، در ارتباط است. یکی دیگر از زمینه های هماتولوژی، انتقال خون است که شامل تعیین گروه خونی ، تطبیق متقابل برای سازگاری و مدیریت مقادیر زیادی از فرآورده های خونی است. یک نمونه از آزمایشاتی که ممکن است یک هماتولوژیست انجام دهد ، آزمایش انعقاد خون است تا بررسی شود که آیا دوز وارفارین بیمار نیاز به افزایش یا کاهش دارد یا خیر.

ایمونولوژی

ایمونولوژیست ها آزمایش های ایمنی را انجام می دهند تا مشخص شود آیا بیمار از آلرژی رنج می برد یا خیر و در صورت وجود، به چه چیزی حساسیت دارند. بسیاری از بیماری ها نیز در نتیجه واکنش غیر طبیعی سیستم ایمنی بدن به سلول ها یا بافت های سالم و ایجاد حمله ایمنی علیه آنها به وجود می آیند. این بیماری به عنوان یک بیماری خود ایمنی شناخته می شود. طیف وسیعی از آزمایشات ایمونولوژیکی وجود دارد که می توانند مارکر های بیماری های خود ایمنی مانند آرتریت روماتوئید ، دیابت و لوپوس را تشخیص دهد.

میکروبیولوژی

میکروبیولوژی مرتبط با بیماری هایی است که توسط عوامل بیماری زا مانند باکتری ها، ویروس ها، انگل ها و قارچ هاست. نمونه های خون، مایعات بدن و بافت قابل استفاده برای بررسی وجود این عوامل بیماری زاست. همچنین، میکروبولوژی پزشکی به بررسی شیوع و کنترل عفونت در نتیجه ی مقاومت آنتی بیوتیکی باکتری ها می پردازد. یکی از وظایف میکروبیولوژیست ها، ایجاد اطمینان از تجویز صحیح داروهای ضدمیکروبی است.

معرفی و تعریف پاتولوژی

آسیب شناسی(Pathology ) از نظر لغوی از دو واژه پاتو(Patho= pathos ) به معنی رنج، درد و عذاب و لوژی(logy= logos) به معنی مطالعه
تشکیل شده است.
به عبارت اختصاصی تر آسیب شناسی ، دستورالعملی است ارتباطی که علوم پایه و تجربیات بالینی را
در بر گرفته و به منظور مطالعه تغییرات ساختاری وعملکردی در سلولها، بافتها و اندامها که زمینه بیماریها(Diseases) را بوجود می آورند
اختصاص یافته است.

آسیب شناسی عبارت است از مطالعه اختلال در مولکولها، سلولها، بافتها و عملکرد که
در ارگانیسم های زنده در پاسخ به عوامل آسیب رسان یا محرومیتها رخ می دهد.
بسیاری از این عوامل ترکیبات شیمیایی هستند که اغلب شامل فرآورده های دیگر ارگانیسم ها که مهمترین آنها
میکروارگانیسم های پاتوژن( بیماری زا )، می باشند. دیگر عوامل آسیب رسان اشکال متنوع انرژی از قبیل گرما،
تشعشعات و نیروهای مکانیکی هستند که در مقادیر زیادی اعمال می شوند. ضمن اینکه بیشتر شرایط مرضی،
ناشی از در معرض قرارگرفتن بافتهای بدن با مواد آسیب رسان می باشد،
ولی محرومیت از عناصر غذائی ضروری، از قبیل پروتئین ها،‌ مواد معدنی، ویتامین ها، آب و اکسیژن نیز ممکن است
به همان اندازه دارای آثار مضر و تخریب کننده باشد. فاکتورهای ژنتیکی نیز ممکن است دارای نقش مهمی در آسیب شناسی باشند.

انواع مطالعه آسیب شناسی

به طور سنتی،‌ مطالعه آسیب شناسی به دو قسمت آسیب شناسی عمومی(General pathology ) و آسیب شناسی اختصاصی
یا سیستمیک(Special or systemic pathology ) تقسیم می گردد. اولی در خصوص مطالعه واکنشهای پایه و اساسی
سلولها و بافتها نسبت به محرکهایی که زمینه همه بیماریها را بوجود می آورند متمرکز شده است.
در حالیکه دومی پاسخهای ویژه ارگانها و بافتهای اختصاصی نسبت به محرکهای کم و بیش شناخته شده را مورد بررسی و مطالعه قرار می دهند.

تعاریف دیگر

واژه کلیدی در تعریف آسیب شناسی، واژه پاسخ(Response) است، ‌که عبارت است از طیف وسیعی از واکنشها
که از آسیب برگشت پذیر تا آسیب برگشت ناپذیر و مرگ تا دگرگونیهای بدخیم را دربرمی گیرد.
زمانیکه″پاسخ″ باعث اختلال در سلامتی و صحت(Well – being ) موجود زنده گردد،‌ تحت عنوان بیماری قلمداد می شود.
بدن تحت تأثیر محرکهای نرمال زیادی قرار می گیرد، که نسبت به آنها همانگونه که به محرکهای غیر نرمال و آسیب رسان
واکنش نشان می دهد، پاسخ می دهد. به عنوان مثال، روند های آتروفی و نکروز که در سیر تحلیل رفتن طبیعی(Involution)
طبیعی تیموس رخ می دهد بی شباهت به آتروفی و نکروزی که در اثر اختلال در تأمین خونرسانی به یک اندام یا بافت رخ می دهد،‌
نیست.

برخی پاسخها، مثل مرگ سلول در اثر آنوکسی،‌ پاسخهای پاسیو هستند، ‌در حالیکه بیشتر پاسخها،‌
از قبیل آماس، ‌پاسخ اکتیو بوده و در بیشتر موارد نشان دهنده مکانیسم های نرمال دفاعی و نجات دهنده زندگی می باشند.
در بعضی موارد، این مکانیسم های محافظتی عامل آسیب رسان را در همان ابتدا خنثی یا حذف کرده
و در نتیجه بیماری که از نظر بالینی قابل تشخیص باشد شکل نمی گیرد.

جالب است بدانید …

در موارد دیگر،‌ این واکنشها کمتر مؤثر بوده و بیماری متعاقب آن اغلب شدیدتر خواهد بود،‌ در این موارد،‌ بیمار ممکن است
ناهنجاریهای سیستمیک متنوع یعنی سمپتوم(Symptoms ) و همچنین علائم قابل رویتی(Signs) را به عنوان پی آمد پاسخ تجربه کند.
وقتی چنین واقعه ای رخ می دهد، بیمار دارای بیماری بالینی بوده که ممکن است کشنده باشد.
در بعضی مواقع، این مکانیسم های دفاعی طبیعی به بیراهه رفته، منجر به آسیب های بیشتری به میزبان می گردد.
بنابراین،‌ واکنشهای دفاعی میزبان،‌ ممکن است از نظر تأثیر پذیری و شدت بسیار متنوع باشند، ممکن است بدون اینکه تشخیص داده شوند
پیش روند یا همراه با درجات متنوعی از بیماریهای بالینی باشند، ممکن است مفید بوده یا منجر به آسیب بیشتری گردند
و ممکن است نجات بخش زندگی یا کشنده باشند.

آسیب شناسها باید قادر به تشخیص این نکته باشند که تمامی این واکنشها، واقعی،‌ ثابت و قابل تشخیص بوده
و همچنین باید آگاه از فوائد و مضرات این واکنشها در میزبان باشند.
از آنجائیکه محیط دائماً در حال تغییر است، حیوانات کاملاً به محیط پیرامون خود آداپته نشده اند و در نتیجه شانس کمی برای آنها باقی خواهد ماند.

محورهای اصلی آسیب شناسی

چهار قسمت یک بیماری که محور اصلی آسیب شناسی را تشکیل می دهند عبارتند از:

• (Etiology) علت بیماری
• مکانیسم های رشد و پیشرفت آن (Pathogenesis)
• تغییرات سلولی ایجاد شده در سلولها و ارگانهای بدن Morphologic changes))
• پیامدهای فونکسیونال ناشی از تغییرات مرفولوژیک (clinical significances)

اتیولوژی یا علت بیماری، این نکته که بیماریها یا سمپتوم های غیرطبیعی معلول˝ و به دنبال علتی رخ می دهند،‌
به اندازه تاریخ ثبت شده بشری قدمت دارد.

از دید پیروان افلاطون(Acadian 2500BC) ، ‌اگر کسی بیمار می شد،
علت آنرا قصور خود بیمار می دانستند (مثلا” گناهی که انجام داده بود ) ‌یا علت آنرا به عوامل خارجی نسبت می دادند
مثل سرما،‌ ارواح شیطانی و خدایان.

از دید علوم مدرن،‌ دو طبقه عمده از عوامل اتیولوژیک وجود دارند،
ذاتی یا ژنتیک و اکتسابی( مثل عفونی، تغذیه ای، شیمیائی، فیزیکی ). ‌دانش یا کشف علت اولیه در واقع ستون فقراتی است
که بر اساس آن تشخیص می تواند بنا نهاده شود، بیماری شناخته شود، یا درمان شکل گیرد.
با اینحال موضوع یک عامل اتیولوژیک برای یک بیماری – که از مطالعه عفونتها و اختلالات ژنی منفرد بوجود آمده – دیگر کارائی ندارد.
فاکتورهای ژنتیک بوضوح در ایجاد برخی بیماریهای شایع با منشاء محیطی مثل آترواسکلروزیس و کانسر دخالت دارد،
و محیط نیز ممکن است تأثیرات عمیقی در برخی بیماریهای ژنتیک داشته باشد.

پاتوژنز

پاتوژنز؛ عبارت است از مجموعه توالی وقایع رخ داده در پاسخ سلولها یا بافتها در مقابل عامل اتیولوژیک که از تأثیر عامل محرک اولیه
تا در نهایت نمودار شدن بیماری، اشاره می کند. مطالعه پاتوژنز همچنان یکی از حیطه های عمده و مهم آسیب شناسی است.

تغییرات مرفولوژیک؛ تغییرات مرفولوژیک به تغییرات ساختمانی در سلولها یا بافتها اشاره می کند که یا مشخصه بیماری هستند
یا از نظر تشخیصی برای روند اتیولوژیک حائز اهمیت می باشند.

بی نظمی عملکردی و اهمیت بالینی؛ ماهیت تغییرات مرفولوژیک و توزیع و گسترش آنها در ارگانها یا بافتها در عملکرد طبیعی
تداخل ایجاد کرده و تعیین کننده جلوه های بالینی(Symptoms and signs ) ، دوره و پیش گوئی بیماری می باشد.

تمام اشکال آسیب بافتی که با تغییرات مولکولی و ساختمانی در سلولها آغاز می شود،‌ موضوعی است
که اولین بار توسط رودولف ویرشو(Rudolf Virchow) ، که پدر آسیب شناسی نوین شناخته شده است، ارائه گردید.